Jullie oordeel is geveld.
Dit jaar haalde een inzender een film van zijn lijst vanwege 'fascisme'. Een woord dat de laatste jaren steeds vaker spontaan bij me opkomt. Bijvoorbeeld wanneer ik hoor over de zelf verheerlijkende pers-, academie- en justitiebestrijders, die zich tegenwoordig overal ter wereld democratisch laten verkiezen. Mannen als Poetin, Erdogan, al-Assad, Teodoro Obiang, Trump, Kim Jong Un, bin Salman, Maduro, Min Aung Hlaing, Mugabe, Orban, Modi en Duterte kloppen zichzelf en elkaar graag op borst en schouder als hoeder van Het Volk. Om niet te spreken van Nederlandse parlementariërs die met glimmende oogjes van bewondering naar dit soort figuren opkijken. Fascisme? - Hard core geïnstitutionaliseerde maffia.
Het is een succesvol associatieclubje dat de tijdsgeest stevig bij de pussy lijkt te hebben. Deze verleiders koppelen handig eenduidige veroorzakers (buiten zichzelf en hun kiespotentieel) aan boude proefballonnetjes van schijnoplossingen. In tijden van crisis is dit altijd een effectieve strategie voor applaus geweest. Door de eeuwen heen heeft de mens vrijwel altijd het gevoel zich op een crisiskantelpunt van de geschiedenis te bevinden, waardoor de populist terug is van nooit weggeweest.
Het einde der tijden, de dag des oordeels of een invasie uit de ruimte zijn inmiddels overbodig geworden dankzij een imposant rijtje feitelijke kantelpunten zoals
Valt er wat te leren van films? Ze lijken de tijdsgeest meestal aardig te reflecteren, zeker achteraf. Zelfs (westerse) publieksfilms kunnen, onbedoeld of niet, bol staan van politieke betekenis. Zo wordt in de jaren 50 de koude oorlog met nucleaire dreiging een belangrijke onderstroom in films als The Invasion of the Body Snatchers, Godzilla en Them!.
In de jaren 60 maakt de tegencultuur zich los van oude normen en waarden met Bonnie and Clyde, Midnight Cowboy en Easy Rider.
Na het mislukte avontuur in Vietnam en Watergate, slaat dat in de jaren 70 door in wantrouwen tegen de staat. Publieksfilms zijn zelden zo duister of cynisch als in die periode; All The Presidents Men, The Conversation, M*A*S*H, Taxi Driver en Network. Dit roept weer een tegenreactie op met reactionaire vigilante films als Dirty Harry en Death Wish.
Ook dit sentiment slaat weer door in de jaren 80 van Reagan; Rambo, Rocky, Top Gun en om de verkeerde redenen Wall Street en Scarface.
En in de jaren 90… ehhh, Titanic en Wayne's World? - Dat zoeken we nog een keertje uit.
In het tijdperk sinds Bush's War on Terrorism worden films grimmiger, vastberaden en realistisch. Laten we de opkomst van het martelporno-horrorgenre buiten de beschouwing, zien we dit sentiment ook terug in oorlogsfilms. Jarhead (2005), In the Valley of Elah (2007), The Hurt Locker (2008), The Messenger (2009), Zero Dark Thrirty (2012), Lone Survivor (2013) en American Sniper (2014) handelen voornamelijk over de stress van de laarzen op de grond. Terwijl de meer donkere kanten van oliebelangen, politiek, corruptie, spionage en wapenhandel minder aan bod komen, of liever in andere oorlogen of locaties worden gesitueerd; Syriana (2005), Lord of War (2005), Charlie Wilson's War (2007), Argo (2012) en de serie Homeland (2011).
Nu het tijdperk van Trump's War on The Lying News Media is aangebroken, lijkt het chagrijn van links tot rechts tot kookpunt gestegen. Wie je ook spreekt, het politieke bestel is stuk. Het onderbuikgevoel overheerst dat onze vrijheid om met anderen geen rekening te houden, heroverd moet worden. Het overlapt, waarschijnlijk niet toevallig, met de dominantie van de kaskrakende superhelden in de bioscopen van de afgelopen jaren. Aangewakkerd door Bryan Singer's X-Men (2000) en Sam Raimi's Spider-Man (2002) is Marvel Studios - door Disney in 2009 opgeslokt voor vier miljard dollar- onstopbaar geworden.De films volg ik sporadisch omdat de verhaalstructuren van deze eindeloos lange films vaak redelijk slaapverwekkend zijn. Maar op zoek naar de tijdgeest in de hedendaagse film, stuitte ik op een interessant artikel in The Guardian. Dat beargumenteert dat het juist de villains zijn die progressieve doelen nastreven en in actie komen tegen onrecht.
De superhelden in hun comic book oervorm zijn buitenbeentjes hunkerend naar erkenning en vechtend tegen onderdrukking van de zwakkeren. Zo veel jaar later zijn de superheldenfilms zo opgezwollen dat er nauwelijks ruimte is voor normale mensen met hun problemen. In deze context kunnen we ook Frank Miller noemen. De striptekenaar van Batman: The Dark Knight Returns, Sin City en 300 oefent in de jaren 90 grote invloed uit op het genre met zijn donkere toon en spectaculaire Noir-stijl. Zijn verhalen en uitlatingen hebben daarbij een onmiskenbare toon van ultraconservatieve politiek, misogynie en xenofobie. Deze 'donkere' Batman is zeker doorgesijpeld naar de Batmanfilms van Christopher Nolan, die weer invloed uitoefenen op latere superheldenfilms waarin goed en kwaad nog altijd zeer zwart/wit is. Al willen de makers graag doen geloven dat elke held worstelt met onderhuidse strubbelingen. Het trots gekoesterde 'internal conflict', buiten de superheldenwereld behorend tot standaarduitrusting van een filmpersonage.
Zoals het Guardian artikel beschrijft, zijn de superhelden inmiddels verworden tot de reactionaire eigenrechters die de status quo, hun miljarden dollars en hun wapen producerende corporaties (Tony Stark/Iron Man) proberen te beschermen. De bad guys (Bane, Vulture, Catwoman, Hela, Killmonger, Thanos) komen juist steeds vaker (op hun manier) op voor de onderdrukten en tegen onrecht. Ze zijn in de films bijna sympathieker dan de superhelden. De meest cynische held van allemaal is wellicht Bruce Wayne/Batman, die zijn miljoenen gebruikt om ongezien schurken te bestrijden. Maar hij heeft weinig oog voor het feit dat deze schurken zijn ontstaan dankzij een klassenmaatschappij dat door zijn eigen elite van rijke industriëlen in stand wordt gehouden. Bruce Wayne zou veel effectiever zijn wanneer hij zijn geld zou steken in een gemeenschapsschool voor minder bedeelden dan in zijn privéoorlog.
De aalgladde, self-made, filantropische vigilantes in spandex lijken meer en meer een weerspiegeling van de 1%, van de kapitalistische, autocratisch politieke elite in de echte wereld. Zij die zich in een vastgelopen, corrupt systeem tot supermachtigen hebben geknokt. Een interessante blik dat het superhelden genre op zijn kop zet en mij opeens benieuwd maakt wie deze oneindige wrekersoorlog op het scherm gaat winnen. De kans is klein dat het slotstuk, Avengers: Endgame, de ironische, antifascistische lading van Verhoeven's Starship Troopers zal hebben. Maar wie weet kijken we over twintig jaar met een heel andere blik terug op de superhelden die al jaren onze bioscopen onveilig maken.
Die bevoorrechte eenlingen met hun onverzoenlijke, persoonlijke vendetta's, al het geweld om conflicten te beslechten en de militaristische outfits van deze Nietzscheaanse übermenschen. Het doet inderdaad steeds meer fascistisch aan. Dus het schuldgevoel wanneer je je daar, in een vlaag van escapisme, telkens twee uur aan overgeeft, kan ik me voorstellen. Better watch out who you root for!
En vergeet ook dit jaar weer niet een kijkje te nemen in Peter Stults' Universum van Gerechtigheid met Powell and Pressburger's Sweeney Todd en Neil Simon's There's Something about Mary!
9. Three Identical Strangers
7. A Star is born
7. Klanken van Oorsprong (Hetty Naaijkens, Retel Helmrich)
