Uit: 2003, Nederland
Regie: Pieter Kuijpers
Met: Egbert Jan Weeber, Tygo Gernandt, Angela Schijf, Frits Lambrechts, Huub Stapel
Synopsis: Als Stan een dienst bewijst aan Maikel raakt hij betrokken bij een aantal criminele activiteiten die al snel van kwaad tot erger gaan. Deze monden uit in een aantal laffe moorden in de omgeving van Venlo.
Na afloop van Van God Los is er de onweerstaanbare neiging om met Limburgs accent te praten. Nooit eerder last van gehad, maar het is beter het gebabbel dan het gedrag van de goddelozen te imiteren. Het is namelijk niet misselijk, herstel: behoorlijk misselijk wat de bende van Venlo op haar geweten heeft. En daar verandert Van God Los, dat het niet zo nauw schijnt te met de feiten omtrent de activiteiten van de bende, niks aan. Want wat als een paal boven water blijft staan is het extreem laffe karakter van de gepleegde moorden.
Achteraf gezien lijkt het ongelofelijk dat er ooit een film wordt gemaakt over de bende met louter geldelijk gewin in het vizier. Hoogstens vanuit het veilige perspectief van de politie zou zoiets nog een verteerbare film kunnen opleveren. Maar om nou de zaak te bekijken vanuit het perspectief van die losgeslagen bende? Daar zitten slechts weinigen op te wachten. En toch is dat precies wat Van God Los doet. Dit is een film met kloten.
Dat is alleen mogelijk door de figuur van Stan verder uit te werken en een motief te geven. Stan woont bij zijn moeder en stiefvader en is niet blij. Hij mag met de wijsheid van iemand die terug kan kijken de activiteiten van de bende becommentariëren. Hij toont zich een scherp observator, die opmerkt dat de ware aard van de Limburger het hele jaar verborgen blijft om alleen met carnaval even getoond te worden; maar dan wel achter een masker. Hij is iemand met gevoel voor humor, die op de vraag van Maikels vriendin Anna “Denk je wel eens aan me als je je aftrekt?” scherp weet counteren “Elke avond…en elke ochtend”. Maar dat dus wel alleen met terugwerkende kracht kan. In het hier nu van de film is hij niet meer dan een laffe meeloper, die slechts met van een overmatige verering voor en ziekelijke lotverbintenis met de crimineel Maikel op de proppen komt: ‘Alles wat jou overkomt zal mij ook overkomen’.
Van God Los is geen makkelijke film om te kijken. Als het broertje van Maikel wordt ‘gebruikt’ bij een moord is dat een dubieus moment. De ellende die Anna over zich uitroept is ook bijzonder schrijnend te noemen. En zo zijn er nog meer op te noemen. Het is de verdienste van de acteurs en de debuterende regisseur dat je de film toch moet uitzien. De hoeveelheid voorgeschotelde ellende heeft één groot voordeel: het is niet meer nodig om in Van God Los een moralistisch vingertje te hoeven opsteken. Tenminste, dat hoop ik dan maar.
Willekeurig doet deze titel me denken aan Ian Kerkhof’s Naar de klote! (1996). Maar buiten een drie woorden tellende gemoedstoestand waarmee de titel de film en haar karakters beschrijft, hebben de twee films alleen hoofdrolspeler Tygo Gernandt gemeen. Van God Los probeert een beeld te geven van het benauwende leven in een provinciestadje in plaats van de flitsende house-scene van de grote stad uit Naar de klote!. Ook is VGL een stuk evenwichtiger dan NDK! en uitdagender van opzet door het spektakel naar de provincie te verplaatsen. Onwillekeurig moet ik natuurlijk denken aan Lek (2000) dat op pakkende wijze laat zien hoe een rookie meegesleurd wordt in het geweld van het criminele milieu in de stad. Net als Cas Janssen houdt Egbert Jan “Eggie” Weeber (Stan) zich goed staande in een zeldzame, Nederlandse thriller. Het vele geweld dat de film over de bende van Venlo automatisch over zich afroept, wordt –terecht- in een sociale context geplaatst. De geluidstrack van de openingsscène van de carnavalsoptocht laat hoofdpersoon Stan vertellen dat in het Zuiden iedereen één keer per jaar een masker opzet en zich helemaal laat gaan. Stan maakt dat niet zoveel uit, hij doet gewoon het hele jaar door waar hij zin in heeft.
Jammer genoeg houdt het maatschappelijke kader bij deze laatste constatering op. Rijkeluiszoontje Stan is totaal onverschillig over zijn eigen leventje. Zijn overbezorgde moeder is ook een beetje een losbol die zijn vader, de vrachtwagenchaffeur, verliet voor de rijke (af en toe bellend en schatterend door het beeld flitsende) Huub Stapel. Dan is het niet gek dat je je Atheneum in de snack-bar vanachter een fruit-automaat probeert door te komen en je extra gevoelig bent voor manische types als Maikel Verheije die je handig kunnen gebruiken bij het kleine breek en jatwerk. Ondanks dat dit dus naar mijn mening wel een erg dunne premisse is, wil ik Van God Los er niet te veel op afrekenen want het gaat hier toch om een heel aardige film. De andere kant van deze medaille toont namelijk een heerlijk gebrek aan moralisme. Stan constateert al snel dat het doden van mensen helemaal niets voorstelt en alleen wanneer Maikel zijn tienjarige broertje de nodige executie ervaring wil laten opdoen, verschijnt een frons van twijfel op zijn voorhoofd.
De ijzeren greep die Maikel op zijn directe omgeving heeft, wordt goed vertolkt door de frisse cast. Angela Schijf zie ik liever als provinciaal tienerbruidje die op het verkeerde paard gokt zoals haar karakter Anne dan als de manisch depressieve kunstenares in Ik Ook Van Jou. En ik mag dan niet uit Venlo komen maar ik heb het idee dat zij het beste wegkomt met het lokale accent dat sowieso erg goed werkt (in ieder geval wanneer je daar niet uit de buurt komt) voor het hele ensemble.
Het vele gebruik van slow-motion voor die broodnodig ijskoude sfeer zullen we de debuterende regisseur maar niet kwalijk nemen. Ook kleine slordigheden als kentekenplaten die van het ene op het andere shot van nummer veranderen of het silhouet van de camera-grip die in het raam reflecteert, zien we maar even door de vingers. Alle handig opgestelde Mariabeelden lijken ook wat veel van het goede maar zoals regisseur Kuijpers terecht opmerkt, daar sterft het nou eenmaal van in Limburg. Wel wil ik het nog opnemen voor die arme Frits Lambrechts, het lijkt wel of die man met de film minder tekst krijgt en een verdere staat van hersenverlamming. Na All Stars en Ja Zuster Nee Zuster is hij nu gedoemd om vrijwel iedere film zonder tekst en volkomen apathisch zijn dood te aanvaarden. Wie helpt die man eens aan een rol die wat minder sneu is, een keiharde gangsterbaas bijvoorbeeld. Want Van God Los schenkt onze vaderlandse filmgeschiedenis de fijne Turkse penoze, Osman (Brader Torun), die in de beste Godfather traditie heerlijk mag schmieren rond zijn geliefde kleindochtertje.
Beminde Gemeente,
Een film als deze had een sterkere tag-line verdiend. Ik had dat graag aan LePaulski overgelaten maar zijn talenten zijn nog niet ontdekt door de reclamebureaus in ons filmlandje. Ook over de laatste regel van dit verhaal kreeg ik mijn twijfels omdat ik zojuist een andere Nederlandstalige filmhit op televisie zag, Costa!. Fantastisch schaamteloos dwingt die film me bijna tot een opwaardering van alle andere Nederlandse films. Costa! is een fenomeen, instant cult dat een geheel eigen sterwaarderingssysteem afdwingt. Hadden wij eenzelfde filmcultuur als New York dan had deze film tot in 2010 in een klein buurtbioscoopje volle zalen getrokken met als Daan, Georgina en Katja verklede dragqueens in navolging van Camp-klassiekers, The Rocky Horror Picture Show, Showgirls en Hedwig and the Angry Inch. Want aanstekelijk dat is al deze meligheid wel.
LePaulski, klim eens in je katheder..