Uit: 2002, USA
Regie: Christopher Nolan (Batman Begins)
Met: Al Pacino, Robin Williams, Hilary Swank,
Synopsis: Twee politie agenten uit Los Angeles komen de politie in Alaska assisteren bij het oplossen van een moord op een tienermeisje. Als ze de moordenaar op het spoor komen, blijkt dat de twee agenten ook onderling nog een appeltje te schillen hebben.
Een vliegtuig baant zich een weg door de ijle mistflarden en onthult het grillige en dromerige landschap van Alaska. Detective Will Dormer (Al Pacino) ontwaakt uit een slaap die hij zich nog dagen zal gaan herinneren als zijn laatste portie vergetelheid. Deze in de titel benoemde slapeloosheid begint de detective parten te spelen in het dorp Nightmute, waar in deze tijd van het jaar de zon niet onder gaat.
Het landschap rond Nightmute doet buitenaards aan. In dit landschap waar het daglicht permanent is, blijft niks verborgen. Daarmee dringt de gedachte zich op dat hier een soort van mythisch voorland wordt aangedaan. Als in het laatste oordeel worden hier alle daden aan het licht gebracht en gewogen.
Dormer gebruikt alleen het letterlijke gebrek aan verduistering als verklaring voor zijn onrust. Toch heeft hij nog een aantal andere redenen om niet te kunnen rusten. Zo is er, naast de spelende moordzaak, een conflict op het politiebureau waar hij lijnrecht tegenover zijn meegereisde partner is komen te staan. Het blijkt dat Interne Zaken er lucht van heeft gekregen dat hij ongeoorloofde methoden heeft gebruikt om vermeende moordenaars achter de tralies te krijgen.
De ervaren detective Will Dormer is genoodzaakt om het enige onderzoek aan te vangen waar hij echt bang voor is. Nu al zijn daden aan het licht komen kan er niet meer verduisterd worden, hoe veel moeite hij daartoe ook onderneemt. Dormer houdt er niet van om verantwoording af te leggen. Dat blijkt uit het feit dat hij ogenschijnlijk geen vrouw en kinderen heeft, en een professionele afkeer van Interne Zaken en papierwerk. Toch zal hij pas rust vinden als hij zijn onderzoek heeft afgerond en zijn geweten gesusd.
Insomnia kan betiteld worden als Freudiaans. Dormer is een typisch voorbeeld van Id, dat deel van onze persoonlijkheid dat puur gaat voor behoeftenbevrediging. Hij gaat af op zijn instincten die hem ver hebben gebracht, maar uiteindelijk niet meer te vertrouwen zijn. Dat maakt welbeschouwd het onderscheid tussen hem en kindermoordenaar Walter Finch (Robin Williams) zo klein. De partner van Dormer is het Superego, ons morele besef van goed en kwaad. Tenslotte is de plaatselijke agente Ellie Burr (Hilary Swaink) het ego, dit is dat deel van ons dat Id en Superego in balans moet houden.
Het moment waaraan Pacino’s personage, Will Dormer, maar niet aan kan ontsnappen is zo klassiek als de paranoïde Macbeth die zich bij de wasbak afvraagt:”What hands are here? ha! they pluck out mine eyes. Will all great Neptune's ocean wash this blood clean from my hand?” (en Matheus 27.24 voor degenen die nog een bijbel in de kast hebben staan). Dormer krijgt een vlekje bloed maar niet uit zijn mouw gewreven. Het kan niet anders of deze man heeft iets op zijn geweten.
Een perfecte setup voor ’s werelds favoriete acteur om weer eens ouderwets te schitteren. Ik zei het al eerder, big Al heeft sinds zijn mooie rol in ‘Carlito’s Way’ (1993) nauwelijks zijn natuurlijke aanleg voor ‘overexposure’ kunnen onderdrukken. Maar hij neemt nu subtiel wraak in een breekbare rol die weer doet denken aan Frank ‘sissy-takes-a-stand’ Serpico. In de eerste scènes wordt al duidelijk dat Pacino aan het eind van zijn Latijn moet zijn wanneer hij zich laat overstemmen door zijn ondergeschikte, Martin Donnovan. Maar hij heeft zich nog niet gewonnen gegeven. Als slotoffensief brengt hij slapeloze dagen en nachten door in Nightmute, Alaska op jacht naar de moordenaar maar vooral op jacht naar de verlossing van zijn besmeurde verleden. Pacino blaast zich niet meer op als een brulkikker in tijden van stress. Maar blijft jagen als een stier gedurende zijn laatste momenten in de Arena; de tong op de knieën, de longen exploderend van vermoeidheid, wachtend op de verlossende stoot van de toreador.
De setting in Alaska, met haar eindeloze gletschers, verstilde meren, een nooit ondergaande zon en verlaten blokhutten lijkt een gouden greep. Maar draagt minder bij aan wat dit een mooie film maakt dan je op het eerste gezicht zou denken. Dat deze film zo geslaagd is, is veel meer te danken aan de acteurs en de mooie plot. Naast Pacino is ook Hilary Swank als Ellie Burr fantastisch als de enthousiaste, jonge agente die Dormer's staat van dienst bewondert. Natuurlijk mag ook Robin Williams niet onvermeld blijven. Hij haalt het bloed onder de nagels vandaan en dit keer niet vanwege zijn geschmier. Zijn scènes samen met Pacino zijn allemaal raak: “You're my job. You're what I'm paid to do. You're about as mysterious to me as a blocked toilet is to a fucking plumber.” Misschien wel de grootste verdienste van Insomnia is het verhaal. Dat is waterdicht met nauwelijks een losse draad te bekennen en een fikse tweede laag over schuld, eer en boete. Dit is voor een groot deel te danken aan het Noorse origineel uit 1997 van Erik Skjodbjaerg maar hier moet de hand van regisseur Nolan toch ook te herkennen zijn. Enig moment van zwakte is het moment waarop Dormer zijn slachtoffer maakt. Hij doet dat erg knullig voor zo’n ervaren detective. Maar wanneer je erover nadenkt, onderstreept het de ambiguïteit van de film en het feit dat de kijker veel ziet maar niet de werkelijke gedachten van de hoofdpersonen kan kennen.
De sterke climax van ‘Insomnia’ is, wat mij betreft, niet zo rechtlijnig als sommigen zullen denken. #Spoilers op komst.# Na zijn laatste daad van verlossing, probeert Dormer Burr te redden van wat uiteindelijk zijn eigen ondergang heeft betekend. De jonge, pure (haast maagdelijke) Burr is erachter gekomen dat haar grote voorbeeld minder zuiver is dan de ‘hero-cop’ waarvoor de wereld hem houdt. Was dit ‘Macbeth’ geweest dan was de kous nu af en had het ‘goede’ overwonnen. Maar we leven in tijden waarin we maar niet uitgepraat raken over de goeden en slechteriken van Srebrenica. De kijker weet ook op dit moment al dat Will Dormer destijds een dubieuze beslissing nam om grotere misdaden te voorkomen. Ondertussen heeft de waarheid hem ingehaald en is de vicieuze cirkel van de ‘cover-up’ niet meer te stuiten. Voor Burr is het echter niet te laat, laat hij haar weten. Maar Burr heeft inmiddels een ‘crash-course’ gehad over de dunne scheidslijn tussen goed en kwaad en zal moeten beslissen of een zuiver geweten belangrijker is dan eer en rechtvaardigheid. Mijn geweten zegt dan ook dat ze haar arm met een overtuigde zwaai richting het meer zal strekken.
Hark, hark!
het intuttelen van recensies op de PC kost redelijk wat tijd en rsi, zeker nu ik nog twee recensies moet afmaken. Dus beknibbel ik even op het redactionele praatje.
without further ado...LePaulski