Uit: 2001, USA
Regie: Steven Spielberg (Catch me if you can, Minority report)
Met: Haley Joel Osment, Jude Law, Frances O'Connor, Brendan Gleeson, William Hurt, Sam Robards
Story: Stanley Kubrick
Synopsis:In een nabije toekomst heeft de aarde voor een deel de strijd met het water verloren, maar worden in de niet overstroomde gedeeltes van de planeet wel verregaande vorderingen gemaakt met kunstmatig intelligente (AI) robots. Een van de nieuwste types is de robotjongen David. David wordt in een gezin geplaatst waarvan het enige kind in coma ligt. Als het kind hieruit ontwaakt wordt de robotjongen door de ‘ouders’ als een hond in het bos gedropt en aan zijn lot overgelaten. De jongen start een lange zoektocht naar de blauwe fee uit het sprookje Pinokkio. Hij is ervan overtuigd is dat zij hem mens kan maken, zodat zijn moeder alsnog van hem zal houden.
Het koppelen van de visionair Stanley Kubrick aan de charmeur Steven Spielberg leek op voorhand een gouden zet. Helemaal als beide betrokkenen ook nog eens een thuiswedstrijd spelen. Kubrick is immers de man die het briljante science-fictionepos 2001: A Space Oddysey op zijn naam heeft staan. En Spielberg wist de wereld te betoveren met het buitenaardse wezen E.T. Na het overlijden van Kubrick in 2000 heeft Spielberg het project verder ontwikkeld.
Steven Spielberg heeft een bijzondere ontwikkeling doorgemaakt. Hij is van het wunderkind, dat op z’n twaalfde zijn eerst film met acteurs afleverde, uitgegroeid tot een van de machtigste mensen in de filmwereld. Doordat hij al snel met Jaws de grootste kassakraker op zijn naam schreef stond de rest van zijn carriere (in het bijzonder vanaf Color Purple in 1986) in het teken van erkenning bij vakgenoten en critici als groot cineast. Die droom werd pas vervuld in 1993 met Schindler’s List, een film die uitmondde in een oscarregen voor Spielberg.
Nog steeds hebben de projecten van Spielberg altijd een politiek correct sausje over zich heen. De man is ziekelijk behaagziek geworden. Elke doelgroep komt aan de beurt: na de kids (Jurassic Parc) zijn de minderheden (Amistad) aan de beurt en ook de critici en patriotten (Saving Private Ryan) worden niet vergeten. Het ligt voor de hand om de liefde die de robotjongen David uit A.I. wil proberen af te dwingen van zijn moeder, te vergelijken met het gevecht voor erkenning en bevestiging dat Spielberg heeft moeten aangaan. Of dwaal ik nu af?
Het project A.I. heeft geresulteerd in een bijzondere ervaring, waarbij de term gemengde gevoelens bijzonder van kracht is. Het verhaal begint sterk met het gewenningsproces van David aan zijn nieuwe omgeving en de reacties van zijn ouders en ‘broer’ komen oprecht en geloofwaardig over. De problemen zijn heel goed voorstelbaar en worden fantastisch gevisualiseerd. De introductie van supertoy Teddy mag ook een hoogtepunt genoemd worden. Maar daarna gaat het bergaf en is de film nauwelijks vooruit te branden zoals op de langdradige publieke executie van robots (flesh fair). Er nauwelijks meer ingespeeld op de interesante, nieuwe mogelijkheden van een robotmaatschappij.
In het slotaccoord schotelt Spielberg ons een ongelofelijk misplaatst scala aan karakters, plotwendingen en een fikse portie misplaatst sentimentalisme voor, waardoor A.I. als een nachtkaars uitgaat. Met de toekomtsvisie van twee steden (waaronder het overstroomde New York met twin towers) en het acteren van Haley Joel Osment maakt de film indruk, maar vooral onvergetelijk is het besmuikte gelach van het publiek tijdens de serieus bedoelde slotscenes.
Om met het minst interessantste feitje te beginnen; dit is een film van Steven Spielberg gebaseerd op het voorbereidend werk van Stanley Kubrick. Het resultaat; Spielberg weet er een echte Kubrick film van te maken tot hij in het laatste kwartier ontspoort in de klassieke Spielberg ambitie. Zijn ambitie ligt in het maken van dé Amerikaanse oerfilm waarin ondubbelzinnig het moraal van de democratie en het gezin wordt verenigd. Dit spoort echter niet met de ambitie van Kubrick. Deze behelst het zo dubbelzinnig mogelijk weergeven van de moraal als onmaakbaar en het individu als stuurloos binnen het systeem. Zeer tegenstrijdige ambities waardoor de film bij voorbaat al verloren is. Maar het resultaat is toch zeker niet te versmaden.
In het eerste deel waarin de Mecha (robot) David als proefkonijn bij een gezin wordt geplaatst is behoorlijk geslaagd. De verschillende lagen, de beperkingen van artificiële intelligentie, de werking van gezinsbanden, de betekenis van termen als ‘liefde’ en ‘ziel’ lopen soepel in elkaar over. Ook Haley Joel Osment is perfect voor zijn rol als kreukloze wonderpop. De overgang naar deel twee, waarin David de boze buitenwereld instapt, is wat minder vlekkeloos met een overbodig dramatische afscheidsscène en oubollige beslommeringen op een slavenkermis. Spielberg gooit het vanaf dat moment over een andere boeg. De theosofische gedachte over de mogelijkheden van A.I. wordt losgelaten en het sprookjesthema wordt ter hand genomen. Met vaste hand strooit Spielberg met referenties naar Pinocchio en de Tovenaar van Oz. Al dient hij het smakelijk op met mooie decors en verrassende ideeën, het is jammer dat er maar één leuk nieuw karakter in zit in de vorm van de gladde sexrobot Gigolo Joe (Jude Law).
Pijnlijk wordt het wanneer het tenenkrommende einde wordt ingezet, waar menig bioscoopbezoeker met plaatsvervangend schaamtegevoel een beschermende hand voor zijn ogen houdt. De vraag, die de hele film knap achterwege bleef, wat had Kubrick in gedachte, rijst plotseling. De inspiratie van de maker van Jaws en Indiana Jones was in ieder geval ver te zoeken. Of zoals collega LePaulski het verwoordde: ”Laat Steven nog maar wat aliens doen, dat kan ie zo goed”. Als Spielberg dan zonodig de eind-goed-al-goed zweep erover wil halen, moet hij dat vooral doen. Maar VW noteert dan één ster aftrek voor ongepast ego-masogisme.
Ja beste mensen,
terecht merkte een lezer op dat requiem for a dream de bios uit was op het moment dat de vorige FYEO verscheen. Met AI zijn we al niet veel sneller maar we lijken er wel productiever op te worden. Of dit ook positief uitpakt op de kwaliteit moeten jullie zelf maar oordelen. Volgende FYEO: De Grot.
LePaulski...