Uit: 2005, VS
Regie: Sam Mendes
Met: Jake Gyllenhaal, Peter Sarsgaard, Jamie Foxx, Chris Cooper, Lucas Black
Synopsis: De vers opgeleide marinier Anthony Swofford (Gyllenhaal) wordt naar de grens met Koeweit gestuurd vlak voordat de 1e golfoorlog begint.
De laatste tijd verschijnt de naam Jake Gyllenhaal met name in kranten en bladen vanwege de Oscar kanshebber Brokeback Mountain en zijn nieuwe status als posterboy. De sympathieke acteur heeft geen moeite met een rol als homo en doet verder niet moeilijk over zijn heterogeaardheid, "ach, als ik me plotseling aangetrokken zou voelen tot een man, zou ik daar niet van schrikken". Heerlijk nuchtere jongen. Grote fanbase gegarandeerd. Iets geruislozer ging zijn vorige hoofdrol voorbij, terwijl het onderwerp in Amerika toch licht controversieel is. Gyllenhaal speelt een jonge marinier die in het midden oosten gestationeerd is, tijdens operatie Dessert Storm. Het wachten is tot de grondtroepen worden ingeschakeld maar deze oorlog lijkt vooral in de lucht te worden uitgevochten. Met grote verveling tot gevolg.
Echt controversieel is de film niet. De oorlog wordt nauwelijks in twijfel getrokken. De reden van de soldaten waarom ze er zijn ook eigenlijk niet. Iedereen is er vrijwillig. Thuis zouden deze jongens bescheiden baantjes hebben maar de kansloze zwarten, die geronseld worden rond shopping malls (zoals te zien in Fahrenheit 9/11), komen hier niet voor. De anekdotische vertelwijze van regisseur Mendes en scriptschrijver Broyles zorgt voor een licht bizar beeld van gedisciplineerde jongeren die, gek van verveling en celibatie, af en toe uit de band springen in het desolate woestijngebied.
Het relaas van Tony Swofford die ook in werkelijkheid deelnam aan deze oorlog levert fraaie plaatjes op zoals een file des doods, strafcorvee na een uit de hand gelopen kerstfeest, zuigende oliesmurrie naast brandende oliebronnen en een football wedstrijd in anti-chemische kleding. Een bewijs dat de makers Gulf War I met een eigenzinnige blik willen bezien. Het contrast met de vlakke personages wordt daarmee hoger dan de film hebben kan. Niet alleen de bijrollen van gevierde acteurs als Chris Cooper en Jamie Fox hebben teleurstellend weinig om het lijf, met name Tony Swoff blijkt een gemiste kans. Een aantal maal wordt gesuggereerd dat Tony toch een beetje anders is dan de rest. We zien flarden van een disfunctionele familie, Tony leest Albert Camus op het toilet maar met zijn maten in de woestijn gedraagt hij zich als alle anderen, eenzame jongeren gedisciplineerd en in voor een lolletje op zijn tijd. Ze laten zich graag opfokken door hun commandanten voor ze ten strijde trekken, zonder al te veel vragen te stellen.
In het genre zijn al veel, overtuigendere films met humor: M*A*S*H, Catch 22, Three Kings en/of met een boodschap: Platoon, Paths of Glory, Apocalypse Now, Full Metal Jacket verschenen. En films als Heartbrake Ridge en An Officer and a Gentleman, over het leven van rekruten, vind ik persoonlijk onderhoudender dan Jarhead. De brede canon van de oorlogsfilm wordt zelfs hier en daar flink geplunderd. Apocalypse Now's helikopter aanval wordt hier overtuigend omgezet tot propaganda en ook Jarhead kan niet zonder een knipoog naar R. Lee Ermey's gunnery sergeant uit FMJ. Het levert een bescheiden maar zeer kijkbare bijdrage en is voor de nieuwe schare Gyllenhaal bewonderaars een must.
"And why the fuck did you join the Marines?"
"I got lost on the way to college, sir."
Het is moeilijk Jarhead met een paar woorden te typeren. Jarhead is niet zozeer een oorlogsfilm in de klassieke zin als wel een realistisch portret over soldaten in het Amerikaanse leger. Veel van de soldaten in Jarhead lijken verdwaald. Het was of de reden dat ze het leger ingingen, of ze raken verdwaald tijdens de oorlog.
En tijd om over hun situatie na te denken hebben ze zeker. Oorlog is toch 99% verveling en de tijd wordt opgevuld met zorgen maken over de trouw van hun liefjes thuis, over wat er komen gaat in de oorlog, irritaties over medesoldaten, twijfels over de rechtmatigheid van de oorlog, en het verwerken van de dingen die ze zien en meemaken. Hierdoor komen veel militairen onder grote psychische druk te staan, met alle gevolgen van dien.
Oorlogsfilms zijn vaak doorweven met de romantiek en heldendom van het slagveld. Zelfs in veel anti-oorlogsfilms wordt de militair die het allemaal niet meer gelooft als grote held neergezet. Jarhead heeft geen held of duidelijke boodschap. Het is het verhaal van een gemiddelde Amerikaanse soldaat in de vorm van Jack Gyllenhaal. Zijn medesoldaten zijn al even gemiddeld met ieder een eigen saai levensverhaal.
Misschien is er wel de objectiviteit van een buitenlandse regisseur voor nodig om zo'n levensecht portret van Amerikaanse soldaten neer te zetten. Het is de Britse Sam Mendes in ieder geval goed gelukt. Zeker geen film die even lekker wegkijkt is Jarhead een bijna documentarisch verhaal over het Amerikaanse leger geworden. En dat is zeker niet altijd even verheffend of spannend.
Beste bioscoopgangers,
En weer moest ik een editie van het Rotterdams Film Festival aan me voorbij laten gaan. De gedachte aan die tientallen films die ik weer niet heb gezien doet me huiveren, maar ik weet dat anderen de krenten voor me uit de pap hebben gehaald. VW bijvoorbeeld was zoals altijd onze trouwe en moedige vertegenwoordiger daar in de koude Rotterdamse zalen. Zelf hou ik het bij de airco van de Curacaose bioscoop waar de spoeling helaas wat dunner is, maar waar ik toch weer een paar aardige rolprenten heb kunnen meepakken.
VW, was ie in Nederland ook zo groot?