Uit: 2003, Nederland
Regie: Willem van de Sande Bakhuyzen
Met: Peter Blok, Pierre Bokma, Gijs Scholten van Aschat, Jaap Spijkers
Scenario: Maria Goos
Synopsis: De vier vrienden, Joep, Pieter, Tom en Maarten, zijn door omstandigheden tijdelijk op elkaar teruggeworpen en even herleeft hun studententijd. Joep, lid van de Tweede Kamer met uitzicht op een ministerspost, zit in een huwelijkscrisis en duikt onder bij Pieter. Pieter, eens een bevlogen student kunstgeschiedenis en nu ambtenaar bij de gemeente zit in de problemen; jarenlang heeft hij voor zijn verjaardag een schilderij uit het nul-depot mogen uitkiezen. Nu ze bijzonder veel waard blijken te zijn, eist de gemeente ze terug. Tom, een aan coke verslaafde topadvocaat, wil Pieter wel helpen, maar is door zijn verslaving uitgerangeerd als advocaat. De vierde vriend Maarten staat vlak voor de première van zijn nieuwe theaterstuk, waarin Joep's 18-jarige dochter, met wie hij heimelijk een relatie heeft, een rol speelt.
Het troost-Gouden Kalf (speciale jury prijs voor de vier acteurs) is al een reden om deze film een keer te zien. Maar een betere reden vind ik de regisseur/ schrijverstandem Van de Sande Bakhuyzen/ Goos. Het duo werkte samen aan gelauwerde series als Pleidooi (1993) en Oud Geld (1998). Geen tv-drama-spotter pur sang, leerde ik hun werk pas kennen met de zeer geslaagde telefilm Familie (2001). Goos is een scenariste die zeer gewaardeerd drama schrijft met herkenbaar uitgewerkte karakters en dialogen. Cloaca bevat haar typisch snedige opmerkingen: "Op vragen als: 'Hoe komt het toch dat je nog steeds alleen bent', zeg ik altijd maar: 'ruk de dag'". Bovendien komen er weer de nodige (on)verzonnen alledaagse weetjes langs. Zo komen we te weten dat een vader de keizersnede helemaal op beeld moet vastleggen omdat de moeder (onder narcose) anders nooit zeker weet of het echt haar kind is. Maar niet alles is even scherp. Het maanlanding komplot, bijvoorbeeld, is echt oud nieuws. En wanneer Joep aan Maarten vraagt naar de blote kont van zijn dochter in het toneelstuk, is dat doorgestoken kaart van de scenariste om de spanning te verhogen.
Zelf behoor ik ook tot een groepje van vier studievrienden die elkaar nog regelmatig opzoeken. De studie ligt nu pas zo'n vijf jaar achter ons en niet twintig zoals in Cloaca het geval is. Hoe we er allemaal over een jaar of 15 bijstaan, kan ik niet bevroeden maar ik mag hopen dat het niet zo theatraal zal zijn als in deze film. De vier vrienden hebben het allemaal een beetje laten sloffen, hun vriendschap en hun leven. Dat levert karakters op uiteenlopend van slappe lummel tot slappe lul. Ze hebben uit het oog verloren wat het leven ooit zo de moeite waard maakte. De maskerade waarmee ze de verbroedering van weleer naspelen, accentueert hun huidige misère (eenzaam, verstoten, afgefakkeld en gedegenereerd) maar stelt ook de vraag wat die vroegere vriendschap heeft voorgesteld. "Cloaca!" (het uiteinde van een kip) is hun persoonlijke groet en heeft voor de meeste buitenstaanders niets te betekenen. Maar voor henzelf betekent het ook helemaal niets (meer), het is een holle kreet. Cloaca symboliseert het pakketje schroot met een dun laagje chroom (H. Westbroek) dat hun vriendschap is gebleken.
In Cloaca wordt stevig geacteerd door de heren die in het gelijknamige toneelstuk ook al tegenover elkaar stonden. Dan mag je ook verwachten dat ze helemaal in hun rol op kunnen gaan. Maar dat is niet altijd het geval. Tom (Peter Blok - echtgenoot van Goos) komt het best uit de verf. Hij heeft dan wel het sympathiekste karakter maar Blok weet ook het best het toneelgevoel van zich af te werpen. Hij weet het meest de schijn te wekken dat de emoties uit hem zelf opwellen en niet door Goos op papier zijn gezet. De rest van de cast heeft zijn ups en downs waarbij Bokma het meest constant is als timide homofiele ambtenaar. Scholten Van Aschat vond ik iets minder sterk. Dat lag ook aan zijn rol die wat eendimensionaal is. En Spijkers heeft moeite een echte sleazeball te spelen. Zijn karakter Maarten is te ranzig om op bepaalde momenten toch sympathiek te willen maken. Maar dat kan ook de opdracht van de regie zijn.
Zonder het toneelstuk gezien te hebben, durf ik te beweren dat de transfer van het toneel naar film slechts gedeeltelijk gelukt is. De locaties zijn goed gekozen en de acteurs zijn zeer geschikt. Ook de licht filosofische teksten, die de innerlijke ziel blootleggen, doen het goed op een groot doek: "Ik zie het. Uit die hele zaal zie ik wat echt is, wat puur is.." Maar daar staat tegenover dat de buitenwereld minder scherp verbeeld wordt. Dat Tom advocaat is, blijft volledig abstract. Bezeten om weer terug in het zadel te komen nadat hij volledig ontspoord is als advocaat, behandelt hij de zaak van Pieter tegen de gemeente met veel gebral en slechts het opstellen vaan een simpele 'verklaring' . De bewindsman Joep doet, in de voorbereiding bij de benoeming in een kabinet, denken aan Prof. dr. ir. P. Akkermans. Deze buitenwereld interesseert de schrijfster natuurlijk allerminst. In het toneelstuk werd er waarschijnlijk alleen naar verwezen. Maar in een film wreekt zich dat. Elk detail is te zien.
Heydaar,
Het Nederlandse filmproduct is te belangrijk om links te laten liggen. Dus al kost het wat moeite en blijft het even op de plank liggen, de recensies van belangrijke producten blijf ik bijhouden. Dit jaar heb ik nog niet een Nederlandse film gezien die ik drie sterren zou willen geven. Maar ze zitten er wel dicht tegen aan. Waarschijnlijk pak ik Grimm nog even mee eind dit jaar en wordt misschien de ban gebroken.