For Your Eyes Only part LXXVI

Omdat de tijd alles vernietigt * Omdat sommige daden onherstelbaar zijn * Omdat de mens een beest is * Omdat wraak in de menselijke natuur ligt * Omdat het merendeel van de misdaden ongestraft * Omdat het verlies van een geliefde inslaat als de bliksem * Omdat de liefde bron is van leven * Omdat elk verhaal met bloed en sperma geschreven wordt * Omdat voorspellingen de levensweg niet veranderen * Omdat de tijd alles bloot legt * Het slechtste en het beste



Irréversible

Uit: 2002, Frankrijk
Regie: Gaspar Noé
Cast: Vincent Cassel, Albert Dupontel, Monica Bellucci

Synopsis: Na een feestje komt de in Parijs wonende Marcus erachter dat zijn vriendin zojuist verkracht en zwaar mishandeld is. Onder invloed van drank en drugs gaat hij volledig door het lint. Samen met zijn vriend gaat hij direct op zoek naar de dader, op zoek naar wraak en gerechtigheid. Deze nachtelijke zoektocht eindigt in een helletocht. In de loop van de film wordt getoond hoe deze fatale avond ooit een gelukkig begin kende, lang geleden.



VW

De somber pompende beat, die sobere maar effectieve openingcredits begeleidt, heeft mij direct te pakken. Afhaken is er de komende anderhalf uur niet meer bij. Hier staat iets te gebeuren. Nu was ik al gewaarschuwd dat er inderdaad iets ging gebeuren. De titels zetten deze belofte kracht bij. Soepel is daarna de overgang naar een chaotisch ronddwarrelende kamera in een steegje. De bewegingen zijn niet bij te houden en zorgen ervoor dat de bioscoopbezoeker gedesoriënteerd maar niet noodzakelijk de kluts kwijt in zijn stoel zit. Het volgende shot is van een naakte dikke man op bed die zijn compagnon twijfelachtige bekentenissen doet. Hierop antwoordt de ander “Er zijn geen misdaden alleen maar daden”. Alvorens het verhaal dan als een stoomlocomotief op de kijker in gaat beuken zien we de ondertitel: ‘Tijd maakt alles kapot’. Gezien de media aandacht die de snoeiharde scènes in deze film hebben gekregen zouden criticasters kunnen stellen dat Noé op slinkse wijze een filosofisch tintje aan een schaamteloze exploitatiefilm heeft gehangen.


Maar deze film zou ik alleen exploitair willen noemen in de zin dat elke film die is. Een bepaald gedachtegoed over brengen door het bespelen van basisemoties van de kijker. Dat doen de meeste films. Een exploitatiefilm heeft echter het opwekken van deze oeremoties (angst, lust) zelf tot hoofddoel. Nadere inspectie laat zien dat Noé heel wat meer in zijn mars heeft dan dat. Zo toont, i.m.h.o., Noé in deze film zijn versie van het scheppingsverhaal doorgetrokken naar de moderne ‘condition humaine’. Noé vertelt het verhaal net zo zwart-wit als Hieronymus Bosch dat deed met zijn drieluik ‘tuin der lusten’. Het eerste paneel, ‘het aards paradijs’, laat zich makkelijk vergelijken met het laatste deel van de film. Alex (Bellucci) en Marcus (Cassel) rollebollen naakt door hun woning, liefdevol spelend met elkaar. Ze maken zich op voor een feestje bij vrienden. Dat feestje zorgt voor de achtergrond van het middenpaneel, ‘tuin der lusten’. Het is een gekuiste versie want het is een feestje waarop je zelf ook wel uitgenodigd zou willen zijn. Het publiek is jong en mooi en danst ingetogen maar uitdagend op hippe muziek. Daarbij wordt er gezellig een lijntje gesnoven en flink wat gezopen. Alles wat God verboden heeft zou men een jaar of veertig geleden gezegd hebben. Van de verboden appel wordt gedachteloos gegeten. Zeker door de dronken en steeds hyper wordende Marcus waardoor Alex alleen het feest verlaat.


In het scheppingsverhaal volgt de verbanning, in Bosch’ schilderij volgt de hel. Dat is precies wat de kijker in het eerste deel van de (chronologisch van achter naar voor vertelde) film krijgt voorgeschoteld met fysieke pijn en de moderne krochten van de hel ‘Club Rectum’. Eigenlijk zou de prelude van de film, de in de eerste alinea genoemde naakte man op bed, wel eens een gesprek tussen Adam en de duivel kunnen zijn.


Wanneer je de film achterstevoren afspeelt, zie je eerst de lucht dan de aarde en vervolgens Alex op het gras liggen. Hier zou je het begin van het scheppingsverhaal in kunnen zien maar ook een verwijzing naar een overduidelijke inspiratiebron van Noé, Kubrick (twee van zijn posters hangen in het huis van de twee geliefden). De overgang van lucht naar aarde volgt hetzelfde spel van wisselend perspectief als het aanmonsteren van de ruimtecapsule aan het station in ‘2001: A Space Odyssey’. In die film wisselt het perspectief namelijk van uit een capsule dat een draaiend ruimtestation nadert naar het perspectief van een buitenstaander die ziet dat de capsule ook aan het ronddraaien is om aansluiting te vinden met het station. Kubricks film benadert het scheppingsverhaal vanuit de technocratische hoek. De verboden vrucht is de ‘techniek’ die de mens naar zijn hand leert te zetten. Het eindigt minder treurig omdat door die techniek de mens in staat is het aardse bestaan de rug te keren en bevrijd van het lichaam terug te keren naar het Paradijs van de pure ‘geest’. Hoewel ‘Irreversible’ ook draait over de verhouding tussen lichaam en geest (de lust en de moraal) is de boodschap veel somberder. De tijd maakt alles kapot.


Dit en het goede naturel spel van de hoofdrolspelers buiten beschouwing latend, is deze film een smakeloos, op effect belust, schandaal project.


VW geeft ***½



LePaulski

“De dingen die mensen doen, de dingen die ze bereid zijn te verduren…er zat geen enkele logica in, er viel geen enkele algemene conclusie, geen enkele betekenis uit af te leiden.”
- Uit Platform van Michel Houellebecq


Er zullen weinig bioscoopbezoekers in Nederland verrast worden door de inhoud van Irréversible. Bij het kopen van het kaartje wordt een pamflet uitgedeeld waarin regisseur Gaspar Noé zijn weinig verhullende pleidooi houdt. Voorts wordt door de kassière gevraagd of je je er van bewust bent een verkrachtingsscène van negen minuten te gaan aanschouwen. De toon is gezet. Ik bekijk het pamflet nog eens (“Omdat de mens een beest is”) en neem plaats in de zaal, die slechts voor de helft gevuld is. Dat is niet zo vreemd, want na alle waarschuwingen voel ik me absoluut onderdeel van een kleine, maar harde kern van gewetenloze hufters. Onder de medeplichtigen bevinden zich (begrijpelijkerwijs) meer mannen dan vrouwen. De vrouwen die er zijn worden vergezeld van een man. Verder een paar mannen alleen, die waarschijnlijk niemand in hun omgeving zo gek hebben gekregen om op hun vrije avond naar de schande van Cannes 2002 te gaan. Mijn gedachten dwalen af naar de schande van ons Utrecht: de serieverkrachter. Wat zou die van Irréversible vinden? Geen tijd om over het antwoord na te denken als het eerste licht op het doek van Zaal 1 in ’t Hoogt geprojecteerd wordt.


Na enkele minuten voel ik me daadwerkelijk niet heel lekker. Na alle stemmingmakerij is Noé ook nog eens aan het zwaaien met de camera dat het hem een lieve lust is. Op de soundtrack klinkt een geluid dat nog het best te omschrijven valt als een vertraagde sirene, en ik voel het tot in mijn maag. Het is homoclub Rectum waar we zijn aanbeland en in de sinistere rode verlichting is soms een verhit gezicht te herkennen. Twee mannen (Vincent Cassel en Albert Dupontel) moeten “de lintworm” (Jo Prestia) vinden. Een zoektocht die uitmondt in een onbeschrijfelijke moord. Omdat de film volgens het Memento procédé wordt verteld is de volgende scène in de film iets wat in werkelijkheid al voor de moord plaats heeft gevonden en iedereen die goed heeft opgelet en de kranten, het pamflet en de kassiere heeft gevolgd weet dat als de beeldschone Monica Bellucci een tunnel inloopt het de opmaat is voor de minutenlange verkrachting. Door deze voorkennis lijkt het nog alsof ik medeschuldig ben aan deze wandaad ook. Een gevoel dat nog wordt versterkt doordat de scène zo lang wordt aangehouden vanuit een pijnlijk camerastandpunt. Het voelt alsof ik die toevallige voorbijganger in de film ben, die de tunnel lafhartig snel weer uitrent als hij doorheeft dat er een misdaad gaande is. Dan gebeurt er iets vreemds in de bioscoopzaal. Ik hoor een soort vreemd gelach. Slechte timing, denk ik nog, totdat ik besef dat het geen gelach is maar het gesnik van een meisje dat vlak achter mij zit. Wat is de bioscoop toch een vreemde plek. Mensen beleven er soms hun fijnste, lachwekkendste en meest angstige momenten. En heel, heel af en toe hun meest droevige. Ze begint steeds harder te huilen en terwijl Monica Belucci nog steeds anaal wordt genomen bedenk ik me dat ik, of de andere hufters in de zaal, of misschien de kassiere het huilende meisje moeten troosten. Na een pijnlijke minuut of wat die even lang lijkt te duren als Monica’s aanranding verlaat ze de zaal met haar vriend. De echte hufters zijn weer onder elkaar.


Na afloop van de film weet ik het zeker: regisseur Gaspar Noé is de opperhufter. Die heeft een ongekend vals loeder van een film op de mensheid losgelaten. Helaas ben ik niet in staat om het schouwspel makkelijk van me af te zetten, dat moet ik hem wel nageven. Het is een film die vraagt om nazorg. De opbouw van Irréversible is als het lezen van een krantenbericht in een landelijk dagblad over een verkrachting. Als je het stuk met de gebruikelijke distantie leest kom je er achter dat het in jouw stad heeft plaatsgevonden. En wacht, het gebeurde voor de supermarkt waar je altijd je boodschappen haalt en als je ademloos verder leest zie je dat het slachtoffer niemand minder dan een geliefd familielid is. De omkering van de tijd maakt je totaal machteloos. De film is vals omdat de zaadjes van Noé’s denkbeelden op heel slinkse wijze worden gezaaid. Verstandelijk was ik voortdurend op zoek naar manieren om de stellingen uit het pamflet van Noé te weerleggen. Dat probeerde ik met name door zwaktes in het plot te ontdekken en die zijn er ook wel te vinden, maar minder dan op het eerste gezicht lijkt. Bijvoorbeeld, als Albert Dupontel op uiterst brute wijze de moord begaat lijkt dat onwaarschijnlijk omdat hij niet zo direct betrokken is als Vincent Cassel, die de partner is van slachtoffer Monica Bellucci. Dus maakt Noé er zonder reden een wel heel sensationele moord van. Niet helemaal, want wat blijkt, Dupontel heeft ook een relatie gehad met Bellucci en is dus wel degelijk zeer betrokken wat zijn reactie weer aannemelijker maakt. Nog een voorbeeld: als Monica Belucci alleen wegloopt van het feest vanwege het jolige gedrag van Vincent Cassel lijkt dat een ietwat overtrokken reactie. Vincent zal zich toch wel vaker op deze wijze hebben laten gaan. Zwakte in het plot? Niet helemaal, want later blijkt dat Bellucci zwanger is en daarom Cassel extra nauwkeurig beoordeeld op zijn potentiële vaderlijke verantwoordelijkheid. En zo blijf je verstandelijk gezien niet overeind. Als een murw gebeukte bokser ga je na 10 ronden gestrekt en ben je bereid alles van Noé voor zoete koek te slikken.


In feite is Noé een aartsconservatief die wil duidelijk maken dat alles vroeger zoveel beter was. Toen waren er nog geen homoclubs en transseksuelen en poppers en weet ik niet wat. Gaspar Noé en bondgenoot Michel Houellebecq zijn cultuurpessimisten met racistische trekjes die Parijs afschilderen als het epicentrum van de verziekende, westerse aardbevingen die over heel de wereld voelbaar zijn. Zij benadrukken beiden de onmacht van de autoriteiten en het ontbreken van menselijke vrije wil. Omdat Houellebecq in ieder geval nog enige subtiliteit in de vorm van ironie aan de dag weet te leggen is zijn gospel beter te verteren dan Noe’s ongenuanceerde donderpreek, maar de laatste maakt door de afschuwelijke elementen niet minder indruk. Irréversible is een schandaalfilm, net als C’est arrivé pres de chez vous, Straw Dogs, Clockwork Orange en Cannibal Holocaust dat waren. Dat zijn stuk voor stuk werken die de tand des tijds matig tot slecht hebben doorstaan. Wat toen afschuwwekkend en schockerend was is nu dagelijkse TV kost. Dat belooft weinig goeds voor de houdbaarheidsfactor van Irréversible. Dat is natuurlijk geen verrassing voor Noé, parce que le temps détruit tout.


Naschrift: Ik heb nog verzuimd te vermelden wat het lot is van het echtpaar Cassel/Belluci. Het koningspaar van de Europese cinema wou wel samenwerken met Noé op voorwaarde dat het verhaal niet te dicht bij hun eigen leven zou komen. Dat dat niet gelukt is wordt pijnlijk duidelijk uit een scène op het feest waar Cassel zich met zijn echte voornaam (Vincent ) introduceert, terwijl zijn karakter toch echt Marcus heet. Kort na de film zijn Cassel en Bellucci uit elkaar gegaan. Ik kan me vergissen, maar ze hadden kunnen weten dat Irréversible niet het ideale project was om hun huwelijk mee te verstevigen. Noé zal het wel gooien op de onvermijdelijkheid van de loop der dingen en het gebrek aan vrije wil van de mens, maar ik betrap mezelf erop dat ik de breuk van de twee tortelduifjes ook Noé aanreken. Op dezelfde wijze neem ik het Ruggero Deodato kwalijk dat hij dieren heeft geslacht voor zijn shocker Cannibal Holocaust.


“Voor het westen voel ik geen haat, hooguit een diepe minachting. Ik weet alleen dat wij allemaal stuk voor stuk naar egoïsme, masochisme en dood stinken. We hebben een systeem gecreëerd waarin je domweg niet meer kunt leven, en we blijven het ook nog eens onvermoeibaar exporteren.” - Uit Platform van Michel Houellebecq


LePaulski geeft ***½





gezien: 08-08-2002

Aloha,

VW en Lepaulski hebben een flinke tijd nodig gehad om te bekomen van de schrik, maar zijn inmiddels weer voorzichtig in staat om hun werkzaamheden op te pakken.

VW, je moet toch echt door die tunnel heen:


Home