Uit: 2002, Finland/ Duitsland
Regie: Aki Kaurismäki
Met: Markku Peltola, Kati Outinen, Kaija Pakarinen, Sakari Kuosmanen, Outi Mäenpää, Juhani Niemelä, Esko Nikkari, Annikki Tähti
Synopsis: Een man arriveert in Helsinki en wordt daar zo bruut in elkaar geslagen, dat hij er zijn geheugen door verliest. Omdat hij niet meer in staat meer is om zich zijn verleden of zijn naam te herinneren kan hij ook nergens een baan of woning krijgen. Hij leeft in de buitenwijken van Helsinki, waar hij langzaam zijn leven weer op de rails probeert te krijgen.
In het droefkomische filmuniversum van Aki Kaurismäki is het lastig om het tijdsvak te bepalen. Politieauto's en kledingstukken in The Man Without A Past doen je af en toe heden ten dage terugkeren, maar het doek is grotendeels gevuld met nostalgia. De oude rock-'n-roll van het obscure The Renegades voert de boventoon. The Man beweegt zich voort in een automobiel van rond 1960 en trekt zijn soep weg, samen met alle andere verschoppelingen der aarde, bij het leger des heils. De anachronismen zijn overal.
Ook niet meer van deze tijd is het idee van de zorgzame samenleving. Na een lafhartige aanval van wat rondscharrelend tuig (wel van deze tijd) verliest The Man zijn geheugen. Vervolgens wordt hij liefdevol opgevangen in de warme schoot van een goedbedoelend gastgezin. Hij krijgt hulp om na herstel zijn eigen stekje te betrekken, waarbij hij gratis elektriciteit mag aftappen. Alsof dat nog niet genoeg is ontspringt er in de loop van het verhaal ook nog een passievolle relatie met een leger des heils soldate.
The Man Without A Past klinkt als een hele vreemde film. En dat is het ook. De eigenzinnige Kaurismäki heeft het weer voor elkaar; de liefde waarmee hij zijn randfiguren neerzet is ontwapenend en tijdloos. Toch mist The Man Without A Past de superieure humor van het eerdere Drifting Clouds (1996), waar de recessie en het ongeluk dat de hoofdpersonen treft tot een misère leidt die alleen nog met een bevrijdende lach kan worden ontvlucht. Dit eerdere werk is overigens het eerste deel in een trilogie, waarvan The Man het middendeel vormt. Een bindende factor in de twee werken vormt in ieder geval de aan- en afwezigheid van de grote acteur Matti Pellonpää, een oogappel van Kaurismäki. Aánwezig omdat hij ons vanaf een foto aan de muur toekijkt en áfwezig omdat hij in 1995 kwam te overlijden.
Sommige films gaan bijna volledig aan je voorbij. Snel moet ik nu iets op papier zetten voor ik helemaal vergeten ben waar deze film over ging. Wonderlijk of schrikbarend eigenlijk dat deze film voor bijna elke filmprijs op deze planeet is genomineerd en een respectabel aantal daarvan ook heeft binnengesleept (bv speciale jury prijs Cannes en de Gouden Palm voor actrice Kati Outinen). Heb ik het dan toch niet begrepen of -erger nog- bezit ik onvoldoende goede smaak? Je kunt nou eenmaal niet altijd bij het winnende team horen dus laten we eens kijken wat we nog wel over deze film hebben onthouden.
Wat me als eerste te binnen schiet, is het boeiende begin waarin M arriveert op de plek waar hij zijn leven weer van de grond zal moeten opbouwen. De heldere kleuren en krachtige kadrering waarin elk object schijnbaar achteloos op de juiste plek staat, stralen vakmanschap uit. Kaurismäki's stijl is ook direct herkenbaar in zijn acteur. Een ruw, doorleefd hoofd geeft de man een doodnormale, een beetje shabby uitstraling waarmee hij zijn onmiddellijke noodlot zwijgzaam en lijdzaam ondergaat.
Kaurismäki verliest weinig tijd om 'to the point' te komen. In de eerste minuten wordt de man van alles beroofd en ligt niet lang daarna als wrakhout aangespoeld op een industrieterrein. Ook de droog komische toon, een ander handelsmerk, wordt direct geraakt wanneer de hoofdpersoon na zijn bijkomen in een ziekenhuis zelf maar zijn scheefgeslagen neus weer rechtzet.
Hierna is weinig van het verhaal of de karakters echt blijven plakken in mijn geheugen. De naïef ogende M blijkt een instinctief handige jongen die met beperkte middelen zijn leven weer op de rails zet. In zijn nieuwe woning, met het formaat en uiterlijk van een zeecontainer, zet hij een (door hemzelf opgeknapte) afgedankte jukebox neer. Met de ouderwetse rockabilly, blues rootsmuziek en krakende klassiek uit de jukebox weet hij een eenzame juffrouw te verleiden. Hij heeft haar leren kennen bij een voedselpost van het Leger des Heils waar zij werkt. Zo krijgt hij het ook voor elkaar dat het orkestje van het Leger de Heils het door hem georganiseerde daklozenfestival luister bij zet met nieuw ingestudeerde rock 'n roll. En zo volgen kleine gebeurtenissen elkaar op.
Het is aandoenlijk hoe deze man zonder scrupules zijn universum langzaam maar zeker uitbreidt zoals het hem uitkomt. Zijn talenten en vage herinneringen borrelen onverwacht her en der op zonder dat ze hem van zijn stuk brengen. Deze ingetogen karakters en de stijlvastheid van de regisseur maken een eigenzinnige film. Maar de afwezigheid van een pakkend plot levert mij een licht geval van geheugenverlies op.
Lieve kijkbuiskindertjes,
Ook gemerkt hoe de kranten en tijdschriften opeens volstaan over herrijzenis van onze vaderlandse filmindustrie? Lekker dat er naast het koningshuis weer eens ander luchtig binnenland nieuws is, waar iedereen voor warmloopt. Daarentegen wordt op dit moment in VW & LePaulski-kringen ontdekt hoe Nederlandse film er pakweg dertig jaar geleden uitzag. Televisie-omroepen hebben ons jarenlang lastiggevallen met alles wat na 1980 is verfilmd. Nu zijn, door de opkomst van de DVD, de oudjes van de Weisz-en, Rademakertjes en De la Parra's opeens voor handen van de filmadepten.
Het wordt duidelijk hoe het filmlandschap er voor Spetters, Flodder en Costa heeft uitgezien. En hoe een oudere generatie Hugo Metsers -de oudere- en Willeke van Ammelrooy als supersterren konden beschouwen. Wanneer in de vroege jaren zeventig een film werd gedraaid, stonden zij meestal wel op de shortlist van het castingbureau. Desalniettemin werden deze logische keuzes voor de belangrijkste exponent uit die tijd, Turks Fruit, voorbijgestreefd door Hauer en Van de Ven. Metsers is vooral bekend gebleven vanwege zijn bijdrage aan het obscuurdere Blue Movie. Van Ammelrooy heeft de allure van weleer beter weten te conserveren.
Een klein testje op internet: in totaal telt de IMDb database 1418 producten die zij schaart onder de Nederlandse (Nederlands gesproken) speelfilm. Geschift over de jaren 1970-1975 zijn er dat 102, in elf daarvan speelt Van Ammelrooy mee. Een imposant aandeel. Wellicht dat LePaulski binnenkort eens uit de doeken kan doen wat de aantrekkingskracht is van films als Frank en Eva of Mijn Nachten met…
Met name over de laatste jaren wordt IMDb, afhankelijk van de input van gebruikers, steeds completer. Op internet vind je buiten het bekende IMDb ook een NFDb.nl (Nederlandse Film Database met 20.000 (korte) films en documentaires). De Nederlandse Film Database biedt meer titels maar voor de echte speurneus heeft IMDb een leuk instrument om op verschillende manieren door de vaderlandse filmgeschiedenis te neuzen, de Power Search.
Volgens IMDb zijn in de jaren 1990-1995 in Nederland 271 speelfilms geschoten. In drie daarvan speelt Van Ammelrooy een rol. Daarvan regisseerde ze er zelf twee en nam voor één een Oscar in ontvangst, maar dat terzijde. Over de laatste zes jaar meet IMDb 391 Nederlands gesproken films (Willeke is er nog steeds bij met vijf noteringen).
De overvloedige media-aandacht over onze bloeiende, vaderlandse filmindustrie lijkt dus terecht. De CV regeling, die nog een jaar langer doorgaat, en enkele enthousiaste omroepen en productiemaatschappijen zullen er voor zorgen dat de meeting over 2000-2005 nog meer groei registreert. Maar ook in bezoekersaantal, lees de krantenartikelen over de recente successen er maar op terug, is de Nederlandse film een 'overnight succes'. Wanneer je ziet wat er allemaal nog in het vat zit voor het komend jaar gaat het je helemaal duizelen. Een greep: Pietje Bell 2, Kees de Jongen, Erik of het Kleine Insectenboek, De Kleine Kapitein, Kruistocht in een Spijkerbroek, Pluk van de Petteflet, Pipo, Floris, Grimm en De Passievrucht.
Dit geeft me toch een warm gevoel. Al is het succesvolle en dominerende genre der familiefilms niet direct besteed aan VW & LePaulski. Ons land herontdekt de film. Alle kinderboeken en televisieseries ten spijt moet ik die groei in het volwassenen segment nog maar eens zien. Voorlopig doen we het even met een boekverfilming die zich zeker niet op de 30+ markt richt, Phileine zegt sorry. Dat volgende keer, nu eerst naar Finland.
LePaulski, nog gefeliciteerd met je 100e recensie op onze site!